اعتیاد می‌تواند در دو شکل دیده شود، روانی که با پاسخ‌های روانی مانند اضطراب، افسردگی، خشم در هنگام فقدان ماده اعتیادآور یا رفتار اعتیادآمیز؛ و جسمی که با پاسخ در پی مصرف و عدم مصرف ماده مخدر، دارو و الکل دیده می‌شود (شامل فشارخون، افزایش ضربان قلب، ناتوانی در فکر کردن، لرزش و بدن درد). فرد می‌تواند به‌صورت روانی، جسمی یا هر دو معتاد باشد.
مشاوره ترک اعتیاد
این حوزه درمانی به دنبال درمان جنبه‌های اعتیاد روانی است. فردی که در رفتارهای اعتیادآور درگیر شده است، ممکن است بتواند ترک کند، اما برای تداوم ترک به کمک‌های روانی نیاز دارد. همچنین، وابستگی تنها به مواد مخدر و الکل محدود نمی‌شود، بلکه قمار، دزدی، اینترنت و کار کردن نیز می‌تواند به‌صورت رفتار اعتیادآمیز درآید. در این صورت، دارو نمی‌تواند کمکی به فرد کند و روان‌درمانی ارجح است.
چرا درمان اعتیاد اهمیت دارد؟
مشاوره ترک اعتیاد به دلایل مختلف ضرورت پیدا می‌کند، از جمله:
- اخطار توسط دوستان و خانواده
- انزوای اجتماعی
- رسیدن به خط پایان
- از دست دادن خانواده و فرزندان
- ریسک از دست دادن شغل
- الزام قضایی
- مشکلات سلامتی و ریسک مرگ
- ناامیدی و افسردگی
- مشکلات مالی عدیده
- برچسب‌های اجتماعی
- ناراحتی روانی، اضطراب و ترس از پلیس
- خستگی از پنهان شدن، آوارگی و بدبختی
چه زمانی یک رفتار اعتیادآور می‌شود؟
زمانی یک رفتار به مشکل و اعتیاد در زندگی فرد بدل می‌شود که شخص نمی‌تواند از آن اجتناب کند یا بدون آن به کار، فکر و رفتار دیگری بپردازند. برای مثال، شخص الکل می‌نوشد تا مشکلات را فراموش کند. سیگار می‌کشد تا اضطراب بودن در جمع را تحمل کند. قمار می‌کند چون بدون آن احساس می‌کند نمی‌تواند زندگی کند. در مورد وابستگی به مواد مخدر، شخص بدون مصرف دچار علائم ترک می‌شود که اغلب شامل دردهای جسمی و تنش‌های روانی می‌شود. بسته به شخص، اغلب ترک اعتیاد روانی سخت‌تر از وابستگی جسمی است.
اعتیاد چه شکل‌هایی دارد؟
وابستگی به سه شکل است: اعتیاد به مواد مخدر، کنترل تکانه‌ای و رفتاری. برخی از انواع اعتیاد در بیش از یک دسته قرار می‌گیرد:
اعتیاد به مواد مخدر:
- مواد مخدر خیابانی شامل کوکائین، گل، شیشه، تریاک و غیره
- سوءمصرف داروهای تجویز شده از جمله داروهای خواب‌آور و روان‌پزشکی
- غذا
- الکل
- دخانیات
اعتیاد رفتاری
- اینترنت
- پرنوگرافی
- رابطه جنسی
- بازی‌های کامپیوتری
- کار کردن
- ورزش کردن
- خرید کردن
- دعا و عبادت
اعتیاد کنترل تکانه‌ای
- قمار
- خودزنی
- دزدی
- آتش‌افروزی
- آسیب به دیگران
چه کسانی در معرض ابتلا به اعتیاد قرار دارند؟
درحالی‌که هرکسی ممکن است دچار اعتیاد شود، اما احتمال ابتلا در برخی از افراد بیشتر است. برخی از عوامل افزایش ریسک ابتلا به اعتیاد عبارتند از:
- قرار گرفتن در معرض تروما
- سابقه آزار رفتاری/ نادیده گرفته شدن
- قرار گرفتن در معرض خشونت خانگی
- وجود معتاد در افراد خانواده
- سابقه قبلی اعتیاد
- تمایل به تکانش گری
- کودکی ناپایدار
- عزت‌نفس پایین
- مسئله بهداشت روان (به‌عنوان‌مثال افسردگی، اضطراب و غیره)
- تماس منظم با همسالان معتاد
- سابقه استرس مزمن یا طاقت فرسا
- عدم دریافت حمایت اجتماعی سالم
- خسارات غیرقابل کنترل (به‌عنوان‌مثال دوستان ، خانواده ، شغل و غیره …)
- محیطی که رفتار اعتیادآمیز را پشتیبانی یا عادی می‌کند
نشانه‌های اعتیاد چیست؟
بیشتر افراد علائم اعتیاد را تشخیص نمی‌دهند مگر اینکه تجربه قبلی اعتیاد داشته باشند یا افرادی را بشناسند که معتاد بوده‌اند. متأسفانه یافتن علائم پس از شدیدتر شدن وابستگی فرد رایج‌تر است، زیرا بسیاری از معتادان در پنهان‌کاری یا به حداقل رساندن علائم خود متخصص می‌شوند. حتی اگر مستقیماً از او سؤال شود، ممکن است به دلیل ترس از مجازات یا عدم ارزیابی اعتیادآور بودن رفتارش، معتاد مشکل خود را انکار کند. دفاع مشترک معتادان این است که “من مشکلی ندارم ، اما تو مشکل داری. تو بدبینی”.
علائم رایج معتاد بودن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فکر کردن در مورد اعتیاد یا صحبت درباره آن
- انجام مکرر رفتار اعتیادآور حتی با وجود آسیب به خود و دیگران
- تلاش برای ترغیب دیگران به شریک شدن در رفتار و عادت‌های آنان
- پنهان کردن/انکار رفتارهای اعتیادآور
- ناتوانی در محدود کردن یا توقف رفتارهای اعتیادآور
- انکار
- مقصر دانستن دیگران برای مشکلات مزمن
- استرس مالی
در جلسات مشاوره اعتیاد چه اتفاقی می‌افتد؟
در جلسه اول ، درمانگر مسئله رازداری و محرمانه بودن اسرار بیمار را با شما در میان می‌گذارد. اگر با رضایت خود در حال شرکت در درمان باشید، این روند کاملاً ساده خواهد بود. اما عدم تمایل بیمار به همکاری می‌تواند به مانع بزرگی برای درمان تبدیل شود.
در جلسات بعدی، درمانگر علائم رفتارهای اعتیادآمیز را با شما در میان می‌گذارد، علل این رفتارها را با شما بررسی می‌کند و یک برنامه درمانی برای تحول رفتاری تدوین می‌کند. بعضی‌اوقات، تشخیص رفتار اعتیادآور آسان است. تعیین علت اعتیاد یکی از عناصر اصلی درمان است. درمان علت اعتیاد، احتمال ترک اعتیاد و جلوگیری از عود را افزایش می‌دهد.
روانکاوی ترک اعتیاد و سایر روش‌های درمان
به‌عنوان‌مثال، بسیاری از افراد ممکن است تجربه تروما و بدرفتاری در کودکی را داشته باشند. این باعث می‌شود که برای فراموش کردن درد و رنج‌های خود به مصرف مواد مخدر یا رفتارهای اعتیادآور رو بیاورید. در این حالت شما و درمانگر برای حل مشکلات گذشته باید از تروما درمانی استفاده کنید (به‌عنوان‌مثال، حساسیت‌زدایی با حرکت چشم – EMDR ، درمان با نوردهی مواجهه درمانی، روانکاوی و غیره). گاهی اوقات با رفع آسیب قبلی، اعتیاد نیز از بین می‌رود. اما روش‌های دیگری نیز ممکن است برای کنترل اعتیاد به کار رود: یادگیری مهارت‌هایی برای مدیریت مناسب‌تر عوامل محرک فعلی، یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس و مهارت‌های تنظیم عاطفی. رویکرد درمانی معمول شامل رفتاردرمانی شناختی (CBT)، ذهن آگاهی یا درمان پذیرش (ACT) است.
گروه‌درمانی
گروه‌درمانی روش دیگری است که در کلینیک‌های مشاوره برای درمان اعتیاد به کار می‌رود. در این روش، روانشناس یک مسئله را در جلسه گروه‌درمانی مطرح می‌کند و در ادامه بیماران در گروه حول آن مسئله به بحث و گفتگو می‌پردازند. وظیفه گروه درمانگر این است که افراد داخل گروه را مدیریت کند و آن‌ها را هدایت نماید. گروه‌درمانی می‌تواند به افراد این امکان را دهد که شرایط خود را بیشتر درک کنند. طی مطرح شدن مباحث مختلف، افراد می‌توانند از دیگران در گروه بیاموزند و آموخته‌های خود را به دیگران منتقل کنند.
هنگامی که فردی از رفتار اعتیادآور برای مقابله با یک مسئله بهداشت روانی استفاده می‌کند ، ابتدا باید این مشکل روانی حل شود، در غیر این صورت درمان اعتیاد موثر نخواهد بود (به‌عنوان‌مثال افسردگی ، اضطراب عمومی ، هراس اجتماعی ، اختلال دو قطبی ، اختلال شخصیت مرزی و …)